Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (ABA) | Ινστιτούτο Αποκατάστασης Ομιλίας (Speech Rehabilitation Institute)

Ανάλυση

Τι είναι η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (ΕΑΣ);

Η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (Applied Behavior Analysis) είναι μία αποτελεσματική (evidence-based practice) πρώιμη (πριν τη σχολική ηλικία) και εντατική μέθοδος παρέμβασης (έως και 40 ώρες θεραπείας την εβδομάδα) σε άτομα που έχουν διαγνωσθεί με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (όπως αυτισμό), άλλες αναπτυξιακές διαταραχές (όπως διπλά σύνδρομα), ή με θέματα συμπεριφοράς (που συνάδουν με την αναπτυξιακή τους διαταραχή; Επιθετικότητα και άλλα).

Η εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς έχει τη βάση της στις αρχές του Συμπεριφορισμού, που υποστηρίζει ότι όλες οι συμπεριφορές αποτελεί αποτέλεσμα μάθησης. Η μάθηση/ εκπαίδευση επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον και με την επιβράβευση θετικών συμπεριφορών και την αγνόηση αρνητικών/ μη-αποδεκτών συμπεριφορών. Με λίγα λόγια, η συμπεριφορά του ατόμου μπορεί να διαμορφωθεί και να διατηρηθεί από γεγονότα τα οποία προηγούνται της συμπεριφοράς αυτής, αλλά και από γεγονότα τα οποία ακολουθούν αυτή τη συμπεριφορά. Δείτε το παρακάτω παράδειγμα:

Antecedent (Γεγονός που προηγείται της συμπεριφοράς)	Behavior (Συμπεριφορά)	Consequence(s) (Γεγονός που ακολούθησε τη συμπεριφορά του ατόμου)
«Άννα δείξε μου το μήλο.»	Η Άννα δείχνει το μήλο (επιτυχής απόκριση)	Επιβράβευση δυμπεριφοράς «Μπράβο Άννα! Αυτό είναι το μήλο!»
«Άννα μάζεψε τα παιχνίδια σου.»	Η Άννα αρχίζει να κλαίει και να πετάει τα παιχνίδια προς τη μητέρα/θεραπεύτρια	Αγνόηση Συμπεριφοράς (όχι επίπληξη όπως: «Σταμάτα να πετάς τα παιχνίδια ή δε μου αρέσει αυτή η συμπεριφορά» Αλλά… Εμποδίζουμε την Άννα στο να πετάει τα παιχνίδια και την παροτρύνουμε να τα μαζέψει, δείχνοντας της τον τρόπο και στη συνέχεια, αφού το παιδί εκτελέσει την εντολή, το επιβραβεύουμε.

Βασική αρχή

Βασική αρχή της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς αποτελεί η θετική ενίσχυση, αυτό σημαίνει ότι όταν μία συμπεριφορά δέχεται άμεση επιβράβευση αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση αυτής της συμπεριφοράς στο μέλλον.

Μίας και η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς είναι evidence-based practice- το οποίο σημαίνει ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματοποιηθεί πολλές έρευνες σχετικά με το ποιες τεχνικές είναι αποτελεσματικές για την βελτίωση και την ενίσχυση θετικών συμπεριφορών και ποιες τεχνικές είναι κατάλληλες για την μείωση συμπεριφορών που θα μπορούσαν να βλάψουν το ίδιο το άτομο αλλά και τα άτομα γύρω του. Όλες αυτές οι τεχνικές χρησιμοποιούνται από τους θεραπευτές (συμπεριφοριστές) με απώτερο στόχο την θετική τροποποίηση συμπεριφορών.

Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε παιδιά που χρειάζονται υποστήριξη για την ανάπτυξη των γλωσσικών, επικοινωνιακών, κοινωνικών δεξιοτήτων, καθώς επίσης και στο να ενισχύσει και να βελτιώσει την προσοχή, τη μνήμη, τη βλεμματική ικανότητα, την ακαδημαική ικανότητα. Τέλος εφαρμόζεται από τους θεραπευτές προκειμένου να μειωθούν συμπεριφορές διάσπασης, στερεοτυπίες, αυτοτραυματισμοί (self-injurious behaviors).

Αρχικά το πρόγραμμα είναι 1:1 (παιδί – θεραπευτής) προκειμένου να κατακτηθούν οι ικανότητες από το παιδί και στη πορεία το παιδί εκπαιδεύεται και σε άλλα περιβάλλοντα προκειμένου να επιτευχθεί η γενίκευση των ικανοτήτων. Στην πορεία του προγράμματος, εντάσσονται και οι γονείς (ή άλλα μέλη της οικογένειας), αλλά και οι εκπαιδευτικοί.

Ποιος είναι ο στόχος της ΕΑΣ;

Είναι η τροποποίηση – μείωση προβληματικών και μη-αποδεκτών συμπεριφορών.

Ο θεραπευτής θα πρέπει να ορίσει την συμπεριφορά στόχο – που θέλει να πετύχει ο ασθενής του, επίσης να καταγράψει συμπεριφορές που επιθυμεί να αλλάξει, και συμπεριφορές που επιθυμεί να ενισχύσει! Η καταγραφή δεδομένων καθ’ολη τη διάρκεια των συνεδριών, είναι μία από τις βασικές υποχρεώσεις του θεραπευτή, προκειμένου να μπορεί να δει την εξέλιξη του ασθενή του σε βάθος χρόνου, αλλά και για να μοιραστεί τα συγκεκριμένα δεδομένα με τους γονείς ή άλλους ειδικούς θεραπευτές οι οποίοι είναι στην ομάδα του ατόμου.

Ανάλυση της Συμπεριφοράς

Άτομα με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (όπως αυτισμός), αρκετές φορές εμφανίζουν μη-αποδεκτές συμπεριφορές προκειμένου να καταφέρουν να επικοινωνήσουν. Με το να εντοπίσει ο θεραπευτής την αιτία της εμφάνισης αυτής της μη-αποδεκτής συμπεριφοράς, θα μπορέσει να κατανοήσει τις ανάγκες του ατόμου και ταυτόχρονα να το βοηθήσει να κατακτήσει πιο επιθυμητούς και αποδεκτούς τρόπους επικοινωνίας. Από την στιγμή που το άτομο εκπαιδεύεται και καταφέρνει να επικοινωνήσει λειτουργικά και με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο, σταματάει να εμφανίζει τις μη-αποδεκτές συμπεριφορές που εμφάνιζε στο παρελθόν.

Είναι πολύ σημαντικό ο θεραπευτής πριν προβεί σε οποιαδήποτε επέμβαση, να αναλύσει τη συμπεριφορά και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εμφανίζεται. Πιο συγκεκριμένα:

Τι προκαλεί την εμφάνιση της συμπεριφοράς;
Για ποιο λόγο το άτομο εμφανίζει αυτή τη συμπεριφορά; :
1. Gain attention (να κεντρίσει την προσοχή)
2. Escape from demand (να αποφύγει την διεκπεραίωση μίας εντολής)
3. Access to tangibles (να έχει πρόσβαση σε ενισχυτές)
4. Sensory (αισθητηριακή)
5. Multiple Control (περισσότερα από ένα- από τα παραπάνω)
Ποιός είναι παρόν κατά τη διάρκεια του γεγονότος;
Πότε συνέβη το γεγονός (ημέρα, ώρα) και σε ποιο περιβάλλον (σπίτι, σχολείο)
Διάρκεια, συχνότητα, και ένταση συμπεριφοράς

Τύποι παρέμβασης

1.Discrete Trial Training (DTT): Κύκλος Συστηματικής Διδασκαλίας

Κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου τύπου παρέμβασης το παιδί έχει πρόσβαση στον επιθυμητό ενισχυτή (reinforcer) μετά από επιτυχή διεκπεραίωση του κύκλου διδασκαλίας. Ο κύκλος συστηματικής διδασκαλίας πρέπει να ακολουθείτε με μία συγκεκριμένη σειρά:

a) Ο θεραπευτής δίνει την εντολή/ οδηγία στο άτομο
b) Το άτομο αποκρίνεται στην εντολή/ οδηγία του θεραπευτή
c) Ο θεραπευτής δίνει θετική ενίσχυση μετά τη θετική απόκριση του παιδιού, ή επαναλαμβάνει με βοήθεια (levels of prompts) μέχρι το παιδί να αποκριθεί με επιτυχία στην εντολή
d) Ολοκλήρωση του κύκλου

2. Verbal Behavior: Παρέμβαση Λεκτικής Συμπεριφοράς

Στο συγκεκριμένο τύπο παρέμβασης, ο θεραπευτής έχει ως βασικό στόχο να διδάξει στο άτομο τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη λέξη- στόχο και στη σημασία της.

3. Natural Environment Training (NET): Εκπαίδευση στο φυσικό περιβάλλον

Στο συγκεκριμένο τύπο παρέμβασης, η εκπαίδευση πραγματοποιείται κάτω από πραγματικές συνθήκες και πιο συγκεκριμένα στο φυσικό περιβάλλον του ατόμου.

Όλοι οι παραπάνω τύποι παρέμβασης διακρίνονται από αυστηρή δομή, συνεχή καταγραφή και ανάλυση των δεδομένων από τον θεραπευτή, και εφαρμογή μόνο θετικών στρατηγικών για την βελτίωση και ενίσχυση της επιθυμητής συμπεριφοράς (όχι χρήση τιμωρίας!!!)

Στην Θεραπευτική μέθοδο ΑΒΑ ( Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς) έχει εξειδικευθεί η Λογοθεραπεύτρια Δήμητρα Χαλδή, μεταπτυχιακές σπουδές στον Καναδά, Master of Applied Disabilities Studies specialized in Applied Disability Studies , ABA.